เส้นแบ่งของ “การลอกเลียนแบบ” และ “ได้แรงบันดาลใจ” คืออะไร ? แล้วจะปกป้องผลงานของเราได้อย่างไร /โดย ลงทุนเกิร์ล

“Good artists copy, great artists steal” คำกล่าวของสตีฟ จอบส์
ที่ดัดแปลงมาจาก “Good artists borrow, great artists steal” 
ซึ่งเป็นคำพูดของ ปาโบล ปิกัสโซ ศิลปินชาวสเปนชื่อดัง

ความหมายของผู้ที่เปรียบเสมือนนักสร้างสรรค์แห่งยุคทั้งสองนี้ก็คือ
มันไม่ใช่เรื่องผิด ที่การสร้างผลงานจะต้องอาศัย “แรงบันดาลใจ”

โดยศิลปินที่ได้แรงบันดาลใจมาพัฒนาผลงาน
แต่ถ้าผู้คนก็ยังคงจำได้ว่า ผลงานเหล่านั้นมีที่มาจากแหล่งใด
ก็เปรียบได้กับการ “ยืม” หรือ “ก๊อบปี้” ผลงานคนอื่น ซึ่งก็จะเป็นได้เพียง “ศิลปินที่ดี” เท่านั้น

แต่ถ้าอยากเป็น “ศิลปินที่ยิ่งใหญ่” จะนำแรงบันดาลใจที่ได้มาต่อยอดให้กลายเป็นเอกลักษณ์ของเรา 
จนทำให้ผลงานเหล่านั้นกลายมาเป็นของเราโดยสมบูรณ์ 
ซึ่งก็เหมือนการ “ขโมย” ผลงานของคนอื่น ให้กลายมาเป็นของเราโดยที่ไม่มีใครรู้นั่นเอง

สำหรับปัญหาการลอกเลียนแบบผลงาน น่าจะเป็นเรื่องที่พบเจอบ่อยครั้งในวงการงานออกแบบ 

ซึ่งบางครั้งมันอาจเป็นเรื่องบังเอิญจริง ๆ ที่ผลงานของเราจะไปคล้ายกับผลงานของผู้อื่น 
แต่บางครั้งมันก็ดูเหมือนจะเป็นการลอกเลียนแบบอย่างชัดเจน

เส้นแบ่งของเรื่องนี้อยู่ที่ตรงไหน ?
แล้วเราจะสามารถป้องกันผลงานของเราจากการถูกคัดลอกอย่างไร ?
ลงทุนเกิร์ลจะเล่าให้ฟัง

แอนดี วอร์ฮอล ซึ่งขึ้นชื่อว่าเป็นเจ้าพ่อแห่งศิลปะ Pop Art ผู้ฝากผลงานที่ไม่ว่าใครก็รู้จัก 
อย่างรูปที่เป็นแพตเทิร์นหลากสี ของกระป๋องซุป Campbell’s หรือรูปมาริลีน มอนโร

อย่างไรก็ตามเขาเคยถูกมองว่า ไปลอกเลียนแบบมาจากศิลปินชาวญี่ปุ่นท่านหนึ่ง
เธอคนนั้นก็คือ ยาโยอิ คุซามะ หรือเจ้าแม่ลายจุด 
ซึ่งมีผลงานโดดเด่นในด้านงานวาดแบบแพตเทิร์นเช่นเดียวกัน

โดยภาพยนตร์เรื่อง “Kusama: Infinity” ได้เล่าเอาไว้ว่า
ในปี 1964 ยาโยอิ คุซามะ ได้จัดแสดงนิทรรศการ Aggregation: One Thousand Boats Show 
ซึ่งเป็นการนำรูปเรือจำนวนมาก มาติดตามผนังและพื้น จนกลายเป็นลวดลายแพตเทิร์น

หนึ่งในผู้ชมที่เข้ามาดูผลงานชิ้นนั้นของเธอก็คือ แอนดี วอร์ฮอล
ซึ่งเขาก็ได้กล่าวเอาไว้ว่า “ผลงานชิ้นนี้มันมหัศจรรย์มาก และฉันก็ชอบมันมากเลย” 

และในเวลาต่อมา แอนดี วอร์ฮอล ก็ได้จัดงานนิทรรศการในปี 1966
โดยผลงานของเขาเป็นงานแสดงแพตเทิร์นรูปวัวติดอยู่ตามผนังเต็มไปหมด

ยาโยอิ คุซามะ จึงได้ให้สัมภาษณ์เอาไว้ว่า 
“ฉันประหลาดใจมาก ที่เขานำสิ่งที่ฉันทำ ไปลอกเลียนในงานแสดงของเขา”

แต่สุดท้ายแล้ว เหตุการณ์นี้ก็ไม่ได้เกิดการฟ้องร้องแต่อย่างใด

เพราะจริง ๆ แล้วการที่จะเอาผิดผู้อื่น ต้องมาจากความต้องการของเจ้าของผลงานด้วย
และหลาย ๆ ครั้งก็มักไม่เกิดขึ้น เพราะผลลัพธ์ที่ได้อาจไม่คุ้มกับสิ่งที่ต้องเสียไป
ไม่ว่าจะเป็นเวลาหรือค่าใช้จ่ายในการดำเนินคดี

อย่างไรก็ตามสำหรับกรณีของแอนดี วอร์ฮอล 
ก็มีคนมองว่าเขาไม่ได้ลอกเลียนแบบ แต่ได้รับ “แรงบันดาลใจ” จากคนอื่นเท่านั้น

ซึ่งเรื่องนี้ก็คงตัดสินอย่างชัดเจนไม่ได้ว่าสรุปแล้วใครถูกหรือผิดกันแน่ ขึ้นอยู่กับมุมมองของแต่ละคน

แล้วถ้าเรื่องแบบนี้เกิดขึ้นกับผลงานของเราบ้าง เราควรจะจัดการอย่างไร ?

โดยปกติผลงานที่ถูกสร้างสรรค์ขึ้นมาจะถูกคุ้มครองโดยอัตโนมัติทันที
และการคุ้มครองนั้นจะมีอายุถึง 50 ปี หลังจากที่เจ้าของผลงานเสียชีวิต 
หรือถ้าเป็นในกรณีที่ผลิตผลงานแบบนิติบุคคล 
งานลิขสิทธิ์จะได้รับความคุ้มครองสูงสุด 50 ปีหลังจากวันแรกที่ได้ทำการเผยแพร่

นั่นหมายความว่าจริง ๆ แล้วแค่เราปล่อยผลงานออกมา 
เราก็ถือเป็นเจ้าของลิขสิทธิ์ผลงานนั้นทันที โดยที่ไม่ต้องไปจดทะเบียนที่ไหน

แต่หลังจากที่เลยระยะเวลาที่กฎหมายคุ้มครองแล้ว 
ผลงานเหล่านั้นก็จะถือเป็นสิทธิ์ของสาธารณะ

อย่างในกรณีภาพผลงานศิลปะชื่อดังของวินเซนต์ แวน โก๊ะ ชื่อ The Starry Night 
ก็เป็นอีกหนึ่งผลงานที่ถูกนำมาวาดใหม่ หรือนำมาทำเป็นลวดลายบนสินค้ามากมาย 

ซึ่งการกระทำในลักษณะนี้ ก็ไม่ได้เป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ของวินเซนต์ แวน โก๊ะ แต่อย่างใด

เนื่องจากผลงานนี้ถูกปล่อยออกมาตั้งแต่ปี 1889 และวินเซนต์ แวน โก๊ะ ก็เสียชีวิตในปีต่อมา 
เท่ากับว่า ผลงานนี้ลิขสิทธิ์ได้หมดอายุไปแล้ว ทำให้ผู้คนทั่วไปสามารถนำผลงานนี้มาใช้งานได้

แต่สำหรับกรณีเจ้าของผลงานที่เห็นผลงานของตัวเองถูกลอกไปแล้วอยากจะฟ้องร้อง
ก็จำเป็นต้องศึกษากฎหมายให้ดีเสียก่อน 

เพราะหากผู้ที่ลอกเลียนแบบไปนั้น ใช้เพียงส่วนหนึ่งของผลงาน
และนำไปต่อยอด โดยที่ไม่ได้ส่งผลเสียต่อเจ้าของผลงาน ก็อาจจะไม่สามารถฟ้องร้องได้
เผลอ ๆ อาจจะถูกอีกฝ่ายฟ้องกลับมา จนกลายเป็นเรื่องใหญ่ได้

แต่ทั้งนี้หากเจ้าของผลงานตั้งใจนำผลงานของตัวเองมาใช้ในเชิงพาณิชย์ หรือเชิงการค้าอยู่แล้ว
การจดลิขสิทธิ์ก็ถือเป็นสิ่งหนึ่งที่ควรทำอย่างยิ่ง เพื่อป้องกันไม่ให้ผู้อื่นนำผลงานเราไปใช้

โดยสามารถจดทะเบียนกับกรมทรัพย์สินทางปัญญาได้ 
แต่การคุ้มครองจะอยู่แค่เพียงในประเทศเท่านั้น 

หากต้องการป้องกันไม่ให้ถูกเลียนแบบในต่างประเทศ 
ก็จำเป็นต้องจดลิขสิทธิ์ในประเทศนั้น ๆ ด้วย

ซึ่งที่ผ่านมาก็มีตัวอย่างข่าวการลอกเลียนแบบผลงาน จนเกิดกรณีการฟ้องร้องขึ้น

อย่างในกรณีล่าสุดที่กระเป๋ารุ่นหนึ่งของแบรนด์ Guess มีหน้าตาที่เหมือนกับ
Bushwick Birkin กระเป๋ารุ่นดังของแบรนด์ Telfar เป็นอย่างมาก
ส่งผลให้แบรนด์ Guess ต้องถอดกระเป๋ารุ่นนั้นออกจากชั้นวางขายทั้งหมด

หรือในกรณีที่ Nike ฟ้อง MSCHF ข้อหาละเมิดลิขสิทธิ์และทำให้เสื่อมเสียชื่อเสียง
เนื่องจากมีการนำรองเท้ารุ่น Air Max 97 มาดัดแปลงเป็น Satan Shoes 
โดยการเติมเลือดคน 1 หยด ลงไปในพื้นรองเท้า

ทั้ง ๆ ที่ MSCHF ก็เคยนำรองเท้ารุ่นนี้ของ Nike มาดัดแปลงแล้วก่อนหน้านี้
โดยทำเป็น Jesus Shoes ที่เติมน้ำจากแม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ในประเทศจอร์แดน
และทาง Nike ก็ไม่ได้มีการเคลื่อนไหวใด ๆ กับเรื่องนี้ 

ทำให้เห็นได้ว่าการเอาผิดเรื่องการละเมิดลิขสิทธิ์ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย 
และที่สำคัญคือยังต้องเป็นความต้องการของเจ้าของผลงานเองด้วย 

ซึ่งในยุคปัจจุบันที่โลกมีทั้งเทคโนโลยีและอินเทอร์เน็ต
ทำให้ใคร ๆ ก็สามารถมีพื้นที่ในการสร้างสรรค์ผลงานของตัวเอง
และยังเข้าถึงข้อมูลที่จะนำมาเป็นแรงบันดาลใจได้ง่ายขึ้น 
แต่ในขณะเดียวกันก็เป็นการยาก สำหรับการป้องกันไม่ให้เกิดการลอกเลียนแบบ

อย่างไรก็ตามสำหรับผู้ที่คิดจะใช้โอกาสนี้หาประโยชน์จากผลงานอื่น
แม้กฎหมายหรือใครจะเอาผิดกับเราไม่ได้ แต่เราก็ย่อมรู้ตัวของเราเอง 

ซึ่งสุดท้ายแล้ว ก็กลับมาที่คำกล่าวของสตีฟ จอบส์ และปาโบล ปิกัสโซ
การลอกผลงานคนอื่นมา เราก็จะเป็นได้แค่ “ศิลปินที่ดี” 
แต่ถ้าเรายังไม่ทำให้หลุดออกจากผลงานคนอื่น ก็จะไม่สามารถก้าวไปเป็น “ศิลปินที่ยิ่งใหญ่” ได้.. 

References:
-https://www.dannywithlove.com/…/about-yayoi-kusamas-aggrega…
-http://tuipi.tu.ac.th/tuip04.php
-http://www.ipthailand.go.th/th/copyright-001.html
-https://idgthailand.com/
-http://ray-wat.blogspot.com/2009/03/blog-post.html
-https://th.wikipedia.org/